Parafia NMP Wspomożycielki Wiernych w Olsztynie / Apel Jasnogórski

Apel jako wieczorne spotkania modlitewne z Maryją Królową Polski

Apel jasnogórski jest wieczorną modlitwą kierowaną do Maryi, Królowej Polski i Matki Kościoła w intencji Ojczyzny i Kościoła. Można go przeżywać indywidualnie, w rodzinie lub w większej wspólnocie. Odprawiany jest także w niektórych sanktuariach maryjnych i innych świątyniach, szczególnie w niektóre uroczystości i święta maryjne, zwłaszcza na zakończenie nabożeństw wieczornych.

Apel jasnogórski sprawowany jest szczególnie uroczyście – jako odrębne nabożeństwo maryjne – na Jasnej Górze codziennie o godzinie 21.00/1/. Takie nabożeństwo maryjne sprawowane jest również o godzinie 21.00 w niektórych sanktuariach maryjnych i kościołach w dni szczególnie poświęcone czci Bogarodzicy Dziewicy Maryi.

Codziennie wieczorem w godzinie apelu jasnogórskiego o 21.00 rozlegają się majestatyczne dźwięki dzwonów, a pielgrzymi i mieszkańcy Częstochowy gromadzą się licznie w kaplicy Matki Bożej Jasnogórskiej na tę wieczorną modlitwę, którą transmituje od paru lat regularnie Radio „Jasna Góra”. Przyjął się też chwalebny zwyczaj, że inne katolickie radiostacje, jak Radio „Fiat” z Częstochowy czy też Radio „Maryja” z Torunia, transmitują to niepowtarzalne spotkanie modlitewne z Królową Polski. Stąd nasi rodacy w kraju i za granicą mają możność łączyć się myślą, sercem i modlitwą z tymi, którzy trwają bezpośrednio przed obliczem Jasnogórskiej Bogarodzicy Maryi.

Na to szczególne nabożeństwo maryjne składają się:

- pradawna pieśń „Bogurodzica Dziewica”;
- trzykrotnie śpiewany hejnał: Maryjo, Królowo Polski, jestem przy Tobie, pamiętam, czuwam!;
- modlitewne rozważanie na tle tajemnic życia Maryi, Jej udziału w misterium Chrystusa, Kościoła i Narodu;
- dziesiątka różańca;
- antyfona „Pod Twoją obronę”;
- wezwania: „Królowo Polski, módl się za nami!” „Matko Kościoła, módl się za nami!”;
- błogosławieństwo, którego udziela prowadzący rozważanie, albo któryś z dostojników kościelnych;
- pieśń do Matki Bożej.

Całe to maryjne nabożeństwo trwa około 15 minut/2/. Apel jasnogórski w tak rozbudowanej formie nie jest jednak dostatecznie rozpowszechniony. Znany jest i najczęściej praktykowany jako pieśń, śpiewana w różnych wersjach i na różne melodie, zazwyczaj po wieczornych nabożeństwach. Często też po wieczornej Mszy św. śpiewa się trzykrotnie hejnał: Maryjo, Królowo Polski, jestem przy Tobie, pamiętam, czuwam!

Początki apelu jasnogórskiego

W dniu 4 listopada 1918 r. polscy żołnierze z 22. Pułku Piechoty, dowodzeni przez podporucznika Artura Wiśniewskiego, wyzwolili Jasną Górę spod okupacji austriackiej i o godz. 21.15 stanęli, wraz z paulinami przed Cudownym Obrazem Królowej Polski, dziękując za odzyskaną wolność po 123 latach niewoli narodowej i zaborów. Można w tej dziękczynnej modlitwie maryjnej dopatrywać się również genezy apelu jasnogórskiego.

Ks. Michał Kordecki, pallotyn – w oparciu o tradycję ustną – podaje inne dane dotyczące początków apelu jasnogórskiego.

Kapitan Władysław Polesiński, pilot, zmarły w 1939 r., trochę „wadzący się z Bogiem”, podczas próbnego lotu usłyszał nagle jakby wewnętrzny rozkaz: „Zniż lot, ląduj!” Wylądował szczęśliwie. Po opuszczeniu samolotu nastąpiła jego eksplozja. Była godzina 21.00.

Gdy po powrocie do domu opowiedział swojej żonie o tym wydarzeniu, ona zapytała go, którego to było dnia i o której godzinie to się stało? Okazało się, że właśnie tego dnia o godzinie 21.00 polecała go Matce Bożej. Kapitan stanął „na baczność”, zasalutował i zwrócił się do Matki Bożej Jasnogórskiej, meldując się Jej jako swemu Dowódcy, od którego otrzymał ten wewnętrzny nakaz ratujący go od śmierci. Odtąd czynił to codziennie.

Kapitan Władysław Polesiński nawrócił się, zmienił życie i założył wśród oficerów polskich katolicką organizację – „Krzyż i Miecz”. Członkowie tej organizacji mieli w zwyczaju codziennie o godzinie 21.00 meldować się na apel przed Matką Bożą Częstochowską/3/.

Podczas okupacji hitlerowskiej ks. Leon Cieślak, pallotyn, szerzył tę praktykę w Warszawie wśród młodzieży akademickiej na tajnych kompletach i w sodalicjach mariańskich. O godzinie 21.00 młodzież modliła się do Matki Bożej Jasnogórskiej i odmawiała akt zawierzenia się Maryi.

W tym samym czasie na Jasnej Górze o. Polikarp Sawicki, paulin, gromadził różne grupy akademickie, najczęściej członków sodalicji mariańskiej, na wieczorową modlitwę przed Cudownym Obrazem Matki Bożej Jasnogórskiej.

W dniu 8 września 1946 r. Kardynał August Hlond, Prymas Polski, w obecności całego Episkopatu i prawie milionowej rzeszy wiernych – w uroczystość Narodzenia Najświętszej Maryi Panny – oddał cały Naród polski Niepokalanemu Sercu Maryi/4/.

W tym samym roku została wydana drukiem książeczka w formie ulotki, opracowana przez wspomnianego wyżej ks. Leona Cieślaka, pt. „Ofiarowanie Polski Niepokalanemu Sercu Maryi”, zawierająca teksty modlitw do Matki Bożej, do odmawiania podczas wieczornej modlitwy /5/. Autor zachęca do duchowego spotkania z Najświętszą Maryją Dziewicą i do składania przed Nią specjalnego „raportu Narodu polskiego”.

A oto jego słowa: „Codziennie wieczorem następuje w Narodzie polskim cisza i skupienie. Gdziekolwiek bije rycerskie serce polskie, w kraju czy za granicą, na lądzie, na morzu czy w powietrzu, przy pracy czy w spoczynku – wszędzie tryskają promienie ducha w stronę Jasnej Góry, Sanktuarium Narodu polskiego. Stawiamy się przed obliczem Królowej i Matki trzydziestomilionową armią serc, by złożyć Jej hołd czci i miłości: a z nami łączą się niezliczone zastępy polskich dusz z ojczyzny niebieskiej, zastępy nieśmiertelnych twórców i męczenników naszej sprawy. Zarazem my, cała Polska, łączymy się duchem z Maryją w jedno ognisko rodzinne i tak jak żołnierz przychodzimy do swego Dowódcy, by zdać raport dzienny ze swego postępowania. Chcemy zdać sprawę, jak dziś pełniliśmy wolę Bożą – a tym samym – jak dziś spełniliśmy nasze maryjne ślubowanie? [Można odmówić lub odśpiewać: hymn Bogurodzica] Matko i Królowo! Naród polski zdaje Ci sprawozdanie z dnia dzisiejszego; i ja chcę powiedzieć, jak dziś pytałem o wolę Bożą i jak ją spełniłem. [Chwila zastanowienia ... przepraszam... dziękuję ... postanawiam mocno ... gorąco i pokornie błagam o łaskę dla siebie, rodziny, przyjaciół, całego Narodu, Kościoła, ludzkości... Można odmówić: „Pod Twoją obronę...”] Na zakończenie przyjmujemy błogosławieństwo, którego w imieniu Chrystusa i Maryi udzielają nam: Ojciec Święty, kardynałowie, biskupi, kapłani nasi, a na Jasnej Górze błogosławią nas codziennie o. przeor i o. kustosz Maryjnego Sanktuarium: Niech nas błogosławi i strzeże wszechmogący i miłosierny Bóg + Ojciec + i Syn + i Duch Święty. Amen”/6/.

Przytoczony „raport” jest stawianiem się przed Obliczem Maryi, aby rozliczyć się ze swego życia, z przeżytego dnia i ze spełnienia swych zobowiązań przed Nią jako Królową Narodu polskiego. „Raport” ten jest również hołdem szczególnej czci i miłości wszystkich Polaków względem swej Matki.

Dlatego zarówno treść, jak i forma tej modlitwy zbliżone są do treści i formy apelu jasnogórskiego.

Apel – modlitwa o uwolnienie internowanego Księdza Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Prymasa Polski

Po otrzymaniu bolesnej wiadomości o internowaniu Księdza Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Prymasa Polski w późnych godzinach nocnych w dniu 25 września 1953 r., paulini na Jasnej Górze podjęli z pielgrzymami specjalne modlitwy o jego rychłe uwolnienie.

Ksiądz Prymas podczas swego internowania w Stoczku Warmińskim – w okresie stalinowskiego terroru – postanowił dokonać osobistego Aktu oddania się w niewolę miłości Matce Bożej, zawierzając Jej całkowicie swój los.

Prymas Polski oddał się Maryi w uroczystość Jej Niepokalanego Poczęcia w dniu 8 grudnia 1953 r./7/ W tym samym dniu rozpoczęto na Jasnej Górze wieczorową modlitwę, zwaną apelem, w jego intencji o godzinie 21.00.

Papież Pius XII w tym czasie ogłosił początek Maryjnego Roku Jubileuszowego.

Na Jasnej Górze z tej okazji ks. biskup Zdzisław Goliński, ordynariusz częstochowski, w otoczeniu kapituły katedralnej, paulinów i licznie zgromadzonych wiernych celebrował Mszę św. pontyfikalną w dniu 8 grudnia 1953 r. wieczorem – w uroczystość Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Podczas tej Mszy św. płomienne kazanie wygłosił przeor Jasnej Góry o. Jerzy Tomziński, w którym między innymi zapowiedział: „Staniemy dziś wszyscy na jasnogórski apel. Co to jest? Nic trudnego! Codziennie o godzinie 9 wieczorem przeniesiemy się myślą i modlitwą na Jasną Górę, do cudownej kaplicy. Są rodziny, które o tej porze przerywają rozmowę, pracę i stają w milczeniu albo na czele ze swym ojcem odmawiają dziesiątkę różańca. Są całe zastępy polskiej młodzieży akademickiej, które to czynią. Gdy powiedziano o tym Księdzu Prymasowi Kardynałowi Wyszyńskiemu, odniósł się życzliwie do tego, potem jednak, kiedy przemyślał tę sprawę, powiedział parę miesięcy temu, że codziennie o godzinie 9 wieczorem przenoszę się myślą na Jasną Górę, modlę się i błogosławię całemu Narodowi. Wszyscy, jak nas jest przeszło 30 milionów na całym świecie; wszyscy o jednej godzinie, gdziekolwiek będziemy, czy w pracy, czy na ulicy, czy w kinie, czy na zabawie; wszyscy zbratani jedną myślą, jednym polskim sercem, staniemy przy naszej Pani i Królowej, przy Matce i Pocieszycielce, aby prosić i żebrać za Polskę, za Naród...”/8/

Zgodnie z tą zapowiedzią i pod jego przewodnictwem zgromadziła się w kaplicy Matki Bożej o tej wieczornej porze grupka osób, w tym paulini – o. Teofil Krauze, o. Aleksander Rumiński oraz kilka pań z Instytutu Prymasowskiego z Marią Okońską na czele, by polecić szczególnej opiece Maryi internowanego Prymasa Polski. Tak też postanowili oni zbierać się codziennie o godzinie 21.00, by odmawiać modlitwy do Matki Bożej przed zasłoniętym Cudownym Obrazem.

Dziś, z perspektywy czasu, można stwierdzić, że było to oficjalne zapoczątkowanie jasnogórskiego apelu. Nadal paulini wzywali rodaków, by sercem, myślą i modlitwą stawać przed Obliczem Jasnogórskiej Pani o godzinie 21.00 i modlić się o uwolnienie Księdza Prymasa Kardynała Stefana Wyszyńskiego/9/. Na owoce takiej modlitwy nie trzeba było długo czekać. Ksiądz Prymas odzyskał wolność po trzech latach.

Program Jasnogórskich Ślubów Narodu włączony w modlitwę apelu

Nowe impulsy dla apelu jako wieczornego nabożeństwa maryjnego dały Jasnogórskie Śluby Narodu złożone w dniu 26 sierpnia 1956 r., zawierające program religijno-moralnej odnowy życia narodowego. Odtąd apel jasnogórski stał się modlitwą wieczorną w intencji Narodu/10/. Odtąd Ksiądz Prymas o godz. 21.00 będzie błogosławił całej Polsce, a za jego przykładem czynili to inni biskupi, a zwłaszcza ks. biskup Lucjan Biernacki, biskup pomocniczy prymasowskiej archidiecezji gnieźnieńskiej, który za wierność współpracy z Księdzem Kardynałem Stefanem Wyszyńskim został usunięty przez władze komunistyczne z Gniezna i przebywał na wygnaniu na Jasnej Górze.

Wypada na tym miejscu ukazać, jak wyglądał apel na Jasnej Górze w niedzielę 26 sierpnia 1956 r. – w dniu odnowionego przymierza Narodu polskiego z Maryją – w dniu Ślubów Narodu. Jasnogórscy kronikarze opisują go z wielką dokładnością, dlatego można ten opis dla ilustracji przytoczyć. Godzina 21.00. Rzesza zgromadzonych na placu staje na apel jasnogórski. Wszyscy czekają na głos dzwonów. Niestety – elektrownia wyłącza światło. Jasnogórskie dzwony nie mogą dziś wielbić Maryi. Na apel dziś biją wszystkie serca Polaków. Przez megafony zasilane prądem z klasztornego agregatora słyszymy głos o. paulina: Codzienne o godz. 9-tej wieczorem na Jasnej Górze bije największy dzwon Królowej Polski – „Maryja”. Ogłasza światu, że Matka Boża od 300 lat dźwiga na swoich skroniach polską koronę. Woła wszystkich Polaków na apel do Tronu Królowej Polski. Gdziekolwiek się znajdziesz o 9-tej wieczorem i cokolwiek będziesz czynił – stań myślą i sercem, tak jak dzisiaj, u stóp swojej Królowej. Złóż Jej raport dzienny – rachunek sumienia i oddaj wszystko pod Jej panowanie: siebie, swoją rodzinę i cały Naród.

Powtórzcie ze mną słowa, które codziennie mówić będziecie, stając na jasnogórski apel: „Królowo Polski! Jestem przy Tobie! Pamiętam! Czuwam!”.

Jestem przy Tobie – dziś! Będę przy Tobie przez wszystkie chwile dnia jutrzejszego. Chcę być przy Tobie – zawsze!

Pamiętam, że jesteś Królową Polski i moją Matką. Jak najlepszą Matkę błagam Cię o pomoc, abym w każdej chwili wypełnił złożone Ci śluby, abym zachował w moim codziennym życiu Chrystusowe prawo.

Czuwam, aby wszystko we mnie poddane było woli Twojej i Twojego Syna. Czuwam nad moją myślą. Czuwam nad moim czynem. Czuwam nad moim sercem.

Odmówmy teraz wspólnie: „Pod Twoją obronę uciekamy się...”.

Teraz odmówimy dziesiątkę różańca w intencji, aby cały Naród wypełnił ślubowania złożone dzisiaj na Jasnej Górze.

Piąta tajemnica chwalebna. Ukoronowanie Maryi na Królową nieba i ziemi.

[Po skończonej dziesiątce różańca - trzykrotne wezwanie:]
Królowo Polski! – módl się za nami!
[Uklęknijmy teraz wszyscy.]

Codziennie o 9-tej wieczorem Ksiądz Kardynał Prymas Stefan Wyszyński błogosławi tym, którzy odmawiają Jasnogórski Apel. Błogosławi całemu Narodowi. Przyjmijcie jego prymasowskie błogosławieństwo.

Ludzie klękają. Wzruszenie tamuje oddech. Cisza jest tak wielka, że słychać skwierczenie dopalających się świec/11/.

Ciszę przerywa znowu głos paulina, który wyjaśnia pielgrzymom: Codziennie o godzinie 21.00 wieczorem na apel, wyciągamy do Maryi ręce, aby od nowa brać Ją w nasze życie, przypominać sobie złożone ślubowania i prosić o pomoc i zarazem ponowić swoje oddanie Jej na własność, aby przyczyniać się do zwyciężania wraz z Nią – Chrystusowego królestwa miłości, łaski, życia, świętości, sprawiedliwości i pokoju.

Codziennie o godz. 21.00 wieczorem łączymy się wszyscy z Jasną Górą, aby stanąć przed Tronem Królowej Polski, składając hołd Matce Bożej, oddając pod Jej panowanie: siebie, rodziny, Naród, aby Polska stalą się rzeczywistym Królestwem Maryi i Jej Syna.

Trzeba również pamiętać, że Jasnogórskie Śluby Narodu dokonały się w 300-lecie obrania i ogłoszenia Matki Bożej Królową Polski.

Dotychczas nie udało się ustalić, kto jest autorem tych zwięzłych słów hejnału apelu: Maryjo, Królowo Polski, jestem przy Tobie, pamiętam, czuwam!

Można jednak – w uzasadniony sposób - przypuszczać, że te zwięzłe słowa, ukazujące najgłębsze znaczenie i treść apelu, są dziełem inspiracji, trudu i pracy zbiorowej pań z Instytutu Prymasowskiego i paulinów. Mają one uzasadnienie w duchowej tradycji sodalicji mariańskiej. Słowa te wyrażają charakter rycerski i zarazem harcerski, chociaż zawierają treść ewangeliczną/12/. Należy też zwrócić uwagę, że słowa apelu są w liczbie pojedynczej. Śpiewają je wszyscy, ale zarazem śpiewa każdy osobiście/13/.

Apel podczas Wielkiej Nowenny przed Tysiącleciem Chrztu Polski

Do upowszechnienia praktyki apelu jasnogórskiego przyczyniła się przede wszystkim peregrynacja kopii Cudownego Obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej (od 1957 r.). We wszystkich parafiach, gdzie był Obraz Nawiedzenia, utrwalała się praktyka apelu jasnogórskiego o godzinie 21.00. Apel jasnogórski miał różne melodie i był śpiewany w różnych wersjach. Autorem najbardziej znanej i rozpowszechnionej melodii jest ks. Stanisław Ormiński, salezjanin, który skomponował ją w 1956 r./14/ Drugą melodię, dość rozpowszechnioną, skomponował prof. Feliks Rączkowski/15/, a melodia Eugeniusza Branki, nawiązująca do jasnogórskiego hejnału, już w 1956 r. okazała się trudną w wykonaniu dla wiernych i dlatego nie upowszechniła się. W późniejszych latach melodię do apelu skomponował także ks. Marian Michalec CM/16/. Młodzież zwykle śpiewa swój własny apel, nawiązujący w swej treści do jej zadań na nowe Tysiąclecie i wyrażający prośbę uświęcenia siebie i rodziny/17/. Charakterystyczne też słowa apelu opracował ks. Jan Ziela: Maryjo, Królowo Polski, uproś nam wiarę głęboką w Boga! Maryjo, Królowo Polski, ucz nas pokładać nadzieję w Bogu! Maryjo, Królowo Polski, ucz nas jak Ty, kochać Boga w ludziach! Melodię do tych słów skomponowała Irena Pfeiffer z Krakowa/18/. W związku z upowszechnieniem praktyki apelu powstawały również inne wersje w formie pieśni maryjnej z różnymi melodiami. Taką pieśń, składającą się z trzech zwrotek, a zaczynającą się od słów: Co dzień wieczorem na odgłos dzwonu, skomponował W.E. Stuczyński/19/. Jest to parafraza tekstu hejnału apelowego.

Jak wynika z zapisów kronikarskich, apel wszedł już na stałe do programu nabożeństw maryjnych na Jasnej Górze, zwłaszcza w uroczystości odpustowe – od 1960 r./20/

Z okazji rozpoczęcia tzw. „Czuwań soborowych” w 1962 r. ówczesny przeor Jasnej Góry o. Anzelm Radwański podjął decyzję, aby tę praktykę wieczorowego spotkania z Królową Polski jeszcze bardziej ożywić i pogłębić. Postanowiono więc na tę szczególną chwilę spotkania z Maryją odsłaniać Cudowny Obraz i nadać temu nabożeństwu bogatszą oprawę. Najczęściej od apelu zaczynały się czuwania modlitewne wiernych w intencji prac ojców Soboru Watykańskiego II. Tak pomyślana i zaplanowana modlitwa maryjna zaczęła gromadzić nie tylko pielgrzymów przybyłych na „Czuwania soborowe”, ale także mieszkańców Częstochowy.

Po powrocie Księdza Kardynała Stefana Wyszyńskiego na stolicę prymasowską (28 X 1956 r.), apel wzbogacił się o specjalne modlitewne rozważania i intencje. Odtąd Prymas Tysiąclecia błogosławił o godzinie dwudziestej pierwszej całej Polsce, a także Polonii rozsianej po wszystkich kontynentach.

Paulini, prowadzący misje przed nawiedzeniem kopii Obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej w Człuchowie i okolicy, zaczęli wprowadzać już w 1961 r. praktykę jasnogórskiego apelu każdego wieczora. Spotkało się to z ogromnym zainteresowaniem, bo wierni wypełniali świątynie po brzegi. Niektórzy z nich urozmaicali apel przeźroczami o tematyce jasnogórskiej.

Gdy później, od 1978 r., paulini na stałe przejęli opiekę nad Obrazem Nawiedzenia, utrwalił się zwyczaj, że opiekun Obrazu przeprowadza apel prawie w każdej parafii/21/.

Do spopularyzowania modlitwy apelu jasnogórskiego przyczynił się przede wszystkim ogromnie Ksiądz Kardynał Stefan Wyszyński, Prymas Polski, który nie tylko na Jasnej Górze, ilekroć był obecny, ale wszędzie, nawet w swojej prywatnej kaplicy, gromadził domowników na to wieczorne spotkanie z Matką Bożą, Królową Polski i osobiście prowadził rozważania i modlitwy apelu. Wiele z nich zostało nagranych na taśmę magnetofonową i stanowi dziś bogaty zbiór modlitw w intencji aktualnych spraw Kościoła i Ojczyzny. Te modlitwy i rozważania Księdza Prymasa pogłębiły znaczenie i wartość apelu. Przypomniał on, że Maryja, Królowa Polski, jest nam dana jako skuteczna pomoc i obrona dla naszego Narodu. Ksiądz Prymas wciąż zaświadczał, że wszystko postawił na Maryję. Apel jasnogórski – w ujęciu Księdza Prymasa – to modlitwa zawierzenia się w opiekę macierzyńską Maryi. Ta ufność i nadzieja najbardziej leczyła ludzkie serca i wyzwalała ze smutku i z rozgoryczenia. Rozważania i modlitwy Księdza Prymasa Kardynała Wyszyńskiego nawiązują do najbardziej aktualnych problemów społecznych w Polsce, do potrzeb Narodu zagrożonego w swej wierze i suwerenności, a także do zwykłych, codziennych spraw ludzkich. Ich treść wyrastała przede wszystkim z Jasnogórskich Ślubów Narodu, z duchowych mocy Wielkiej Nowenny, z owoców nawiedzenia kopii Obrazu Jasnogórskiego, a w następnych latach z Milenijnego Aktu Oddania w macierzyńską niewolę Maryi, z przeżyć Tysiąclecia Chrztu, „Społecznej Krucjaty Miłości” i przygotowań do jubileuszu 600-lecia Jasnej Góry.

Ksiądz Kardynał Stefan Wyszyński rozmiłował się w tej maryjnej modlitwie, nadał jej właściwy charakter i treść oraz stał się jej szczególnym propagatorem. On pozostawił pewien model rozważania modlitewnego przy apelu. Dla ilustracji warto przytoczyć fragmenty takiej modlitwy wypowiedzianej na Jasnej Górze w imieniu pielgrzymów w wigilię uroczystości Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w dniu 14 sierpnia 1962 r. Modlił się on wtedy tak: „Zbliża się godzina apelu jasnogórskiego. Wszystko, co w naszej Ojczyźnie kocha Matkę Boga i ludzi. Panią Jasnogórską, w tej godzinie odrywa się choć na chwilę od swoich spraw i kłopotów, aby przynajmniej sercem, myślą, pragnieniem i uczuciem przenieść się do stóp tronu Pani Jasnogórskiej i zespolić się tutaj miłującymi sercami z całą Polską katolicką, aby przedstawić Najlepszej Matce i Królowej dorobek dnia, wszystkie nasze dzienne sprawy, zadania, obowiązki, cierpienia, radości, zwycięstwa, a może nawet przegrane. Jak najlepsze dzieci... przybiegamy tutaj, aby złożyć Jej prace... wszystkie akty wiary, nadziei i miłości, wzbudzone w naszej Ojczyźnie, całą pracę Kościoła świętego, wierność Bogu, Krzyżowi i Ewangelii, nasze rodziny, rodziców, młodzież i dziatwę, wierną Chrystusowi... Oddajemy Ci się na całkowitą własność... Otwieramy Ci nasze serca...

Jest to godzina czuwania przy Pani Jasnogórskiej, godzina rachunku sumienia i składania u Jej królewskich stóp naszego dorobku. Jest to godzina modlitwy, zjednoczenia przez miłość i błogosławieństwo”/22/.

Ksiądz Kardynał Wyszyński zachęcał biskupów i kapłanów do apelu, by na jego zakończenie chętnie błogosławili wiernych powierzonych ich pieczy duszpasterskiej. Kierując się przykładem i tą zachętą, biskupi i kapłani propagowali apel w świątyniach, zwłaszcza z okazji różnych uroczystości maryjnych. Zachęcali również wiernych do przeżywania go w domach rodzinnych.

Od l października 1962 r. upowszechniła się idea niesienia pomocy duchowej Soborowi Watykańskiemu II. Na Jasnej Górze zostały zorganizowane specjalne „Czuwania soborowe”. Przez kolejne cztery lata gromadziły się tu delegacje ze wszystkich polskich parafii, aby modlitwą i czynami chrześcijańskiej dobroci wspierać pracę ojców soboru. Te nocne czuwania modlitewne rozpoczynały się zawsze uroczystym apelem – modlitwą do Królowej Polski za Polskę i modlitwę do Jasnogórskiej Matki i Matki Kościoła za sobór. Apel jasnogórski oprócz charakteru narodowego zyskał nowy wymiar – modlitwy za cały Kościół i jego duchową odnowę. Ksiądz Kardynał Stefan Wyszyński z auli soborowej błogosławił tym radosnym czuwaniem modlitewnym zwłaszcza w czasie apelu.

Również biskupi polscy w swoich listach pasterskich kierowanych do wiernych zachęcali do odmawiania różańca rodzinnego i praktykowania apelu jasnogórskiego/23/. Na rozpoczęcie ostatniego roku Wielkiej Nowenny przed Tysiącleciem Chrztu Polski biskupi polscy pisali do wiernych listy pasterskie zachęcając do praktykowania apelu jasnogórskiego. W dniu 12 marca 1965 r. pisali m.in.: „Wieczorem znajdźcie czas, aby stawić się duchowo na Jasnej Górze przed Cudownym Obliczem Królowej Polski na apel jasnogórski – wieczorną modlitwę naszego Narodu. My, biskupi polscy, błogosławić będziemy wam, waszym rodzinom i całej Polsce”/24/.

Apel jasnogórski szczególnym dziedzictwem Tysiąclecia Chrztu Polski

Obchody milenijne Chrztu Polski spopularyzowały szczególnie ideę apelu jasnogórskiego i na stałe związały go z tymi uroczystościami w świadomości wszystkich wierzących w Polsce. Do treści bowiem apelu weszły również słowa i przeżycia milenijnego Aktu zawierzenia Polski w macierzyńską niewolę Maryi.

Na Jasnej Górze te uroczystości rozpoczęły się w dniu 2 maja 1966 r. w wigilię uroczystości Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski. Apel wieczorny został wyjątkowo rozbudowany w specjalne misterium pt. „Maryja w dziejach Narodu”. Można było w słuchowisku usłyszeć oświadczenie jakby samej Maryi Królowej: „Od tysiąca lat jestem przy każdym z was, abyście mieli coraz mocniejszą wiarę. Pamiętam o każdym z was, abyście mieli coraz większą ufność. Czuwam nad każdym z was, abyście coraz goręcej kochali mojego Syna i siebie nawzajem”/25/.

Z kolei apel nowego Tysiąclecia w dniu 3 maja 1966 r. rozpoczął się od przypomnienia pierwszego i najważniejszego przykazania, jakie zostawił nam Jezus Chrystus. Było to misterium o nowym przykazaniu - mandatum novum. „Przykazanie nowe daję wam: abyście się wzajemnie miłowali, jak Ja umiłowałem was - po tym poznają, że jesteście moimi uczniami, jeśli miłość mieć będziecie jedni ku drugim”/26/. Przypomnienie tajemnicy chrztu i związania z Chrystusem – w obecności Jasnogórskiej Królowej Polski – wiązało się z podjęciem realizacji najważniejszego przykazania w życiu chrześcijańskim w Polsce.

Przy sposobności Tysiąclecia Chrztu uświadomiliśmy sobie z nową siłą, jak wielkim dobrem jest nasza wiara i jak wielkim dobrem jest całe to dziedzictwo ducha, które z niej bierze początek w naszych dziejach. Czuwać – to znaczy pamiętać o tym wszystkim; mieć wyostrzoną świadomość wartości, jakie zawierają się w życiu każdego człowieka przede wszystkim dlatego, że jest człowiekiem. Dlatego, że został stworzony na obraz i podobieństwo Boga samego, dlatego, że został odkupiony Krwią Chrystusową. Czuwać – to znaczy zawsze pamiętać o tym wszystkim. Pamiętać za siebie i – bardzo często, z reguły – za drugich. Za rodaków. Za bliźnich... Czuwać – to nie pozwolić na to, by marnowało się to, co ludzkie, to, co polskie, to, co chrześcijańskie, na tej ziemi/27/. Ta zwięzła, a zarazem jakże bogata treść apelu jasnogórskiego jest jakby szczególnym dziedzictwem Chrztu Polski/28/.

Apel w rodzinie

Na otwarcie Roku Świętego 1975 biskupi polscy powiadomili wszystkich wiernych, że na apel jasnogórski odezwą się dzwony we wszystkich kościołach naszej Ojczyzny. Na ten kościelny zew zgromadzimy się w naszych rodzinach wokół obrazu Matki Najświętszej i przy blasku rodzinnej świecy Roku Świętego powierzymy się Maryi w osobistym Akcie oddania, prosząc Ją, by prowadziła nas ku pełnej jedności z Chrystusem i z braćmi. Będzie to uroczysta chwila rozpoczęcia Roku Świętego w nas i w naszych rodzinach/29/. W innym liście pasterskim biskupi pisali: „W dniu l stycznia, w święto Bogurodzicy Dziewicy [1975] o godz. 21.00 na apel jasnogórski we wszystkich świątyniach uderzą dzwony. Starajmy się wtedy wszyscy być w naszych domach rodzinnych i rozpocząć Rok Święty we wspólnocie rodzinnej. Na głos dzwonów uklęknijmy społem przed obrazem Matki Bożej lub krzyżem, zapalimy rodzinną świecę Roku Świętego i złożymy lub ponowimy nasze oddanie się Maryi Matce Kościoła. Każdy z nas odda Jej we wspólnocie rodzinnej samego siebie w intencji osobistego pojednania z Bogiem, a także swoich najbliższych i dzieci całego Narodu”/30/.

Ta modlitwa apelu przy zapalonej świecy w domu rodzinnym łączyła się z gorącą prośbą do Maryi, aby uprosiła największe owoce przemiany życia i pojednania ludzi z Bogiem i z bliźnimi.

Praktyka apelu z okazji 600-lecia Jasnej Góry

Zarówno przygotowanie do jubileuszu 600-lecia Jasnej Góry, jak również jego przebieg pogłębił znaczenie i wartość apelu jasnogórskiego.

Na Nowy Rok i na rozpoczęcie przygotowań do jubileuszu 600-lecia w swym liście pasterskim biskupi polscy napisali: „Na początek prosimy was, abyście pierwszy rok wdzięczności [1976] rozpoczęli razem, gromadząc się dzisiaj [tj. l stycznia 1976 r.] w domach rodzinnych przed obrazem Matki Bożej Częstochowskiej na apel jasnogórski – podobnie jak to miało miejsce na rozpoczęcie Roku Świętego. Gdy uderzą dzwony w naszych kościołach, wspólnie odmówcie dziesiątkę różańca, litanię do Matki Bożej lub „Pod Twoją obronę” i zaśpiewajcie apel jasnogórski: „Maryjo, Królowo Polski, jestem przy Tobie, pamiętam, czuwam” - w duchu wdzięczności za Jej obecność i działanie na ziemi naszej”/31/.

W innym liście pasterskim o królowaniu Maryi w Polsce poprzez Jasnogórski Wizerunek napisali biskupi: „Prosimy was, abyście co dzień wieczorem – w miarę możności o godz. 21.00 – stawali do apelu przed obrazem Matki Bożej Częstochowskiej, a myślą i sercem przenosili się na Jasną Górę. We wspólnej modlitwie będziemy wówczas jako Naród katolicki wołać: „Maryjo, Królowo Polski, jestem przy Tobie, pamiętam, czuwam”. Pragniemy, aby jasnogórski apel stal się codziennym aktem wdzięczności wobec Matki i Królowej naszej za Jej sześciowiekowe duchowe władanie oraz modlitwą – za pomyślne losy Kościoła i Ojczyzny. Pragniemy, aby każda Msza święta wieczorna kończyła się śpiewem jasnogórskiego apelu”/32/.

Biskupi zarządzili również specjalnym listem nawiedzenie rodzin przez kopię Obrazu Matki Bożej przed jubileuszem/33/. Z tej okazji Komisja Maryjna Episkopatu przygotowała odpowiednią książeczkę jako pomoc dla takiego obrzędu nawiedzenia rodziny, gdzie przewidziany jest apel jasnogórski przed Aktem oddania Najświętszej Maryi Panny/34/.

Modlitwie apelu na Jasnej Górze przewodniczył generał zakonu o. Jerzy Tomziński, a w razie jego nieobecności – przeor jasnogórski. Nie prowadził on zazwyczaj rozważania modlitewnego, ale ograniczał się do ogólnej zapowiedzi, że „w godzinie apelu stajemy przed obliczem Jasnogórskiej Królowej Polski i łączymy się w modlitwie z tymi, którzy sercem przenoszą się na Jasną Górę, aby modlić się za Ojczyznę, Księdza Prymasa, księży biskupów i wszystkich rodaków”. Zaraz po tej zapowiedzi odmawiał tajemnicę różańca.

Wzorując się na przykładzie Księdza Kardynała Stefana Wyszyńskiego i jego sposobie prowadzenia apelu, przeor jasnogórski o. Józef Płatek wprowadził od 1975 r. krótkie rozważania modlitewne – spontaniczną modlitwę do Królowej i Matki Polaków, nawiązując do aktualnych potrzeb Ojczyzny. Następnie od 28 marca 1978 r. jako generał zakonu, przez kolejne 12 lat osobiście prowadząc apel, utrwalił już na stałe taki styl prowadzenia jasnogórskiego apelu, nadając mu przez to charakter serdeczny i zarazem rodzinny. Podobnie jak w dobrej rodzime wszyscy wieczorem gromadzą się wokół matki, tak samo czciciele Maryi stają po dziś dzień przed Nią jako Matką i Królową. Chwila tego spotkania wieczornego jest momentem wzajemnego otwarcia Jej Serca w stronę naszych spraw i potrzeb. To wszystko, co należy do rzeczywistości naszego życia, przynosimy i powierzamy Jej zwykle w tym spotkaniu. Trzeba też stwierdzić, że ilu jest uczestników apelu, to tyle również w nim treści i tyle ludzkich doświadczeń każdego dnia. Nic więc dziwnego, że w czasie apelu kaplica Matki Bożej wypełnia się uczestnikami. Apel należy do najbardziej uczęszczanych nabożeństw maryjnych, zwłaszcza w okresie letnim. Zwykle ten, kto przewodniczy nabożeństwu, ogarnia modlitwą wszystkich rodaków i ich potrzeby. Apelem, odpowiednio rozbudowanym, przeor Jasnej Góry o. Konstancjusz Kunz w dniu l stycznia 1982 r. zainicjował uroczystości jubileuszowe w okresie stanu wojennego, przywołując najwybitniejszych czcicieli Pani Jasnogórskiej z okresu minionych 600 lat istnienia Jej narodowego Sanktuarium. W tym czasie – od 13 stycznia 1982 r. do 6 lipca 1983 r. podczas środowych audiencji ogólnych Ojciec Święty Jan Paweł II kierował do Matki Bożej Jasnogórskiej specjalną modlitwę za Ojczyznę, która była powtarzana w tym dniu w czasie wieczornego apelu/35/.

Kolejny przeor Jasnej Góry – o. Rufin Abramek – w latach 1984-1989 zastępował generała zakonu w prowadzeniu apelu w tym stylu podczas jego nieobecności.

Największy promotor i animator jasnogórskiego apelu – Jan Paweł II

Największym promotorem i animatorem apelu jasnogórskiego stał się osobiście Ojciec Święty Jan Paweł II. On bowiem ukazał najgłębszą treść ewangeliczną i zarazem narodową, zwłaszcza podczas swych pielgrzymek na Jasną Górę, ale i także podczas swych spotkań z Polakami. Chętnie śpiewa on apel ze swymi rodakami i nawiązuje do jego zobowiązującej treści. Wskazał na historyczny i rycerski charakter apelu i jednocześnie ukazał, że go się śpiewa czy odmawia, stojąc jakby „na baczność”, meldując się Maryi z oświadczeniem swego oddania: jestem cały Twój i do Twej dyspozycji! Jest to więc spotkanie z Maryją ubogacające i zarazem zobowiązujące.

Już podczas pierwszej podróży na Jasną Górę, papież Jan Paweł II w apelu związał z Maryją w szczególny sposób wszystkich chorych i cierpiących, pamiętając o Tej, która wiernie trwała przy krzyżu Chrystusa (4 czerwca 1979 r.). Jasnogórska Bogarodzica poprzez swoje blizny – rany na twarzy staje się bliska wszystkim, którzy doznają różnych utrapień.

Podczas kolejnego apelu (5 czerwca 1979 r.) w czasie tej samej pielgrzymki Ojciec Święty zwrócił uwagę, że apel jest modlitwą i zarazem programem życia. Słowa apelu odpowiadają wezwaniu samego Chrystusa do czuwania i wyrażają, co znaczy być prawdziwym chrześcijaninem na polskiej ziemi w tej przełomowej epoce dziejów. Czuwać – to strzec wielkiego dobra, a tym dobrem jest nasza wiara i to całe dziedzictwo ducha i kultury narodowej, aby nigdy nie marnowało się to, co ludzkie, polskie i chrześcijańskie na naszej ojczystej ziemi. Oznacza to również, aby nie ulegać słabościom i nie dać się zwyciężyć złu, ale dobrem zwyciężać (por. Rz 12,21). Czuwać i pamiętać o tym, to znaczy być przy Maryi, tak jak podczas apelu trwamy w godzinie szczególnej szczerości i otwarcia naszych serc przed Nią, naszą Matką/36/.

Papież podczas drugiej, jubileuszowej pielgrzymki na Jasną Górę (18 czerwca 1983 r.) ukazał szczególnie polskiej młodzieży, że apel jest programem i wezwaniem skierowanym do każdego Polaka i Polki. Podkreślił on również, jak bogate treści ewangeliczne mieszczą się w tych zwięzłych słowach: Maryjo, Królowo Polski, jestem przy Tobie, pamiętam, czuwam!

Słowa: Jestem przy Tobie, pamiętam, czuwam są wyznaniem miłości, którą pragniemy odpowiedzieć na miłość, jaką jesteśmy odwiecznie miłowani. Są one zarazem wewnętrznym programem miłości. Miłować – to znaczy: być przy Osobie, którą się miłuje i nosić Ją w sercu. Czuwać – to znaczy być człowiekiem sumienia i czuć się odpowiedzialnym za to wielkie, wspólne dziedzictwo, któremu na imię Polska/37/.

Z okazji Roku Maryjnego podczas trzeciej pielgrzymki na Jasną Górę (12 czerwca 1987 r.) apel Jana Pawła II znowu stał się modlitwą do Maryi Królowej Polski, aby nadal była Matką i Wychowawczynią sumień polskich i prowadziła lud Boży na polskiej ziemi w pielgrzymce wiary i nadziei, ukazując drogi wyjścia nawet z trudnych sytuacji społecznych/38/.

Eklezjalno-uniwersalny charakter apelu podczas VI Światowego Dnia Młodzieży na Jasnej Górze

Wielką zasługą Ojca Świętego Jana Pawła II pozostanie na zawsze to, że jasnogórskiemu apelowi VI Światowego Dnia Młodzieży na Jasnej Górze nadał charakter uniwersalny i zarazem eklezjalny. Nie była to próba jakiejś polonizacji, ale raczej chrześcijańska postawa dzielenia się tym, co nasze z innymi w ich własnym języku i kulturze. Papież w swym przemówieniu (14 sierpnia 1991 r.) zwrócił uwagę młodzieży na trzy słowa: jestem – pamiętam – czuwam. Są to kluczowe słowa apelu, które stały się programem życia dla młodego pokolenia całego świata. Dzięki inspiracji wypływającej z Ewangelii apel nabrał charakteru międzynarodowego, światowego i uniwersalnego i stał się nie tylko programem, ale i modlitwą do Maryi Matki Kościoła i Królowej świata/39/.

Jasnogórski Obraz Bogarodzicy jest syntezą dwóch tradycji religijnych i kulturowych, dlatego apel należało śpiewać w językach tradycji zachodniej/40/.

Tekst łaciński apelu przygotował Marian Plezia i brzmi następująco:

Maria, Regina mundi,
Maria, Mater Ecclesiae,
Tibi assumus.
Tui memores.
Vigilamus!

Muzykę do tych słów apelu skomponował Jan Astriab. Tekst w języku starocerkiewno-słowiańskim brzmi następująco:

Marije, Knęgynie miru, Marije, Mati wseji Cerkwi
Tebje prjestojim pamętwiji
Jesm bydęszte, jesm bydęszte!

Muzykę skomponował prof. dr hab. Leszek Moszyński. Ponadto apel został przełożony na sześć języków:

Maryjo, Królowo świata,
Maryjo, Matko Kościoła,
Jestem przy Tobie,
Pamiętam o Tobie,
Czuwam!

Maria, Regina del Mondo,
Maria, Modre della Chiesa,
Sono vicino a Te,
Mi ricordo di Te,
Veglio!

Maria, Konigin der Welt,
Maria, Mutter der Kirche,
Ich bin bei Dir,
Ich denke an Dich,
Ich wache!

Mary, Queen of the World,
Mary, Mother o f the Church,
I am near you,
I remember you,
I watch!

Maria, Reina del Mundo,
Maria, Madre de la Iglesia,
Estoy junto a Ti,
Te recuerdo
Vigito!

Marie, Reine du Mondo,
Marie, Mere de L'Eglise,
Je suis pres de Toi,
Je me souviens de Toi,
Je veille!

Dziś z perspektywy czasu można powiedzieć, że było to umiędzynarodowienie apelu jasnogórskiego.

Dalszy rozwój i upowszechnienie apelu jasnogórskiego

Zgodnie z życzeniem o. Jana A. Nalaskowskiego, generała zakonu (1990-1996), rozważania apelowe i prowadzenie apelu podjęli początkowo młodzi kapłani paulini, włączając również w tę maryjną modlitwę młodzieżowe zespoły wokalno-instrumentalne. Z biegiem czasu liczba prowadzących te rozważania rozszerzała się, aż wreszcie włączeni zostali inni, w tym i starsi, paulini. Wszyscy oni swe teksty przygotowali na piśmie, wkładając dużej staranności w ich opracowanie. Teksty swych modlitw apelowych opublikowali m.in.: o. Jan Pach w książce zatytułowanej „W wieczornej godzinie łaski” (rozważania z lat 1990-1998) i o. Zachariasz Szczepan Jabłoński (rozważania z lat 1997-1999) w książce „W godzinie apelu”/42/. O. Jan Pach zaprezentował 52 rozważania z różnych sytuacji i okoliczności, a o. Zachariasz Sz. Jabłoński – 21. Opublikowane przez wspomnianych autorów rozważania apelowe, nawiązujące do aktualnych potrzeb Narodu i Kościoła, nie tylko reprezentują charakter tej wieczornej modlitwy, ale mogą służyć jako pewien wzorzec.

Do upowszechnienia jasnogórskiego apelu przyczyniła się najbardziej jego transmisja radiowa.

Po VI Światowym Dniu Młodzieży z udziałem Jana Pawła II na Jasnej Górze, w dniach 14-15 sierpnia 1991 r., swą działalność rozpoczęło archidiecezjalne częstochowskie Radio „Fiat”. Ono pierwsze podjęło transmisję apelu z kaplicy Matki Bożej Jasnogórskiej.

Od 25 marca 1995 r. przekazuje apel już na stałe i codziennie Radio „Jasna Góra”.

Rozgłośnia katolicka Radio „Maryja” podjęła początkowo transmisję we wszystkie soboty od adwentu 1996 r. Na mocy umowy tej rozgłośni z Radiem „Jasna Góra”, od 2 lutego 1997 r. Radio „Maryja” transmituje codziennie apel na całą Polskę i poza jej granice bezpośrednio z kaplicy Cudownego Obrazu Matki Bożej. W poszczególne poniedziałki rozgłośnia Radio „Maryja” transmituje apel odprawiany w gościnnych sanktuariach czy kościołach.

Księga modlitwy apelowej radiosłuchaczy

Od 5 grudnia 1997 r. – dzięki Radiu „Jasna Góra” – tysiące osób może w godzinie apelu jasnogórskiego przekazywać swoje intencje kierowane do Jasnogórskiej Bogarodzicy Maryi. Jedni czynią to za pomocą telefonu (w godz. 20.30-21.00), a inni przesyłają swoje intencje drogą pocztową.

W specjalnej księdze, którą nazwano „księgą modlitwy apelowej”, są zapisywane prośby i podziękowania. Księga ta jest też po części obrazem religijności Polaków, którzy bezgraniczną ufność pokładają w przemożnym wstawiennictwie Maryi i pragną się łączyć w modlitwie apelu, stając duchowo przed obliczem Jasnogórskiej Królowej Polski. Tę księgę modlitwy apelowej składa się w czasie apelu na Jasnogórskim Ołtarzu Ojczyzny. Z pewnością ta księga pozostanie dla potomnych świadectwem miłości naszych rodaków z Polski i zagranicy – do swojej Matki i Orędowniczki. Inicjatorami zaprowadzenia takiej praktyki stali się paulini z kierownictwa rozgłośni Radia „Jasna Góra”. Początkowo wpisywało się dziennie około 20 osób, ale z czasem ta liczba wzrastała. Do początku 2000 r. wpisało się w tę księgę blisko 25 tysięcy osób, przedkładając różne intencje.

Zakończenie

Jak z powyższego wynika, ta maryjna forma czci, pobożności, zawierzenia i wdzięcznej miłości ma charakter wyjątkowo serdeczny, spontaniczny, rodzinny i zarazem rycerski. Jasnogórski apel jako wspólna modlitwa wieczorna jest kierowany bezpośrednio do Jasnogórskiej Królowej Polski i zarazem Matki Kościoła, gdyż swym zasięgiem obejmuje sprawy nie tylko Narodu polskiego ale także całego Kościoła powszechnego. Ten narodowy i zarazem eklezjalny wymiar apelu stopniowo i ewolucyjnie staje się obecnie rzeczywistością wynikającą z pogłębionej świadomości roli i miejsca Maryi w tajemnicy Chrystusa i Kościoła.

Popularność apelu ujawnia nie słabnące przywiązanie Polaków do Matki Bożej Królowej Polski i zarazem świadczy o doniosłym znaczeniu tego kultu i pobożności maryjnej. Ta forma pobożności jednoczy wszystkich Polaków nie tylko w kraju, ale na całym świecie. Poprzez Jasnogórską Matkę i Królową wierząca Polska wiąże się również ze stolicą św. Piotra i umacnia swą wiarę.

O. dr Józef S. Płatek, OSPPE, Jasna Góra

------------------------------------

Przypisy

1. Józef St. Płatek OSPPE, Apel jasnogórski codziennie o godz. 21.00, „Niedziela” 1996, nr 42, s. 3.
2. Tegoż, Jasnogórski apel – jego początki i upowszechnienie, w: Tyś wielką chlubą naszego Narodu, dz. zb. pod red. o. K. Kunza OSPPE, Częstochowa 1991, s. 452.
3. C.N., Apel jasnogórski, „Rycerz Niepokalanej”, 1979, nr 5, s. 142.
4. Józef St. Płatek OSPPE, Jasnogórski apel – jego początki i upowszechnianie, „Jasna Góra” 1984, nr 8, s. 6. Leon Cieślak SAC, Ofiarowanie Polski Niepokalanemu Sercu Maryi, Częstochowa 1946, s. 31.
5. E.B., Jeszcze o apelu jasnogórskim..., „Niedziela” 1996, nr 48,s. 4.
6. Leon Cieślak SAC, Ofiarowanie Polski Niepokalanemu Sercu Maryi, Częstochowa 1946, s. 31.
7. Por. Stefan Kardynał Wyszyński, Zapiski więzienne, Paris 1982, s. 48.
8. Jerzy Tomziński OSPPE, Kazanie wygłoszone w uroczystość Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Roku Maryjnym w dniu 8 grudnia 1953, s. 8 (w posiadaniu autora).
9. Tegoż, Jasnogórska Maryja w życiu i służbie Ks. Kard. Stefana Wyszyńskiego Prymasa Polski, w: „Studia Claromontana” t. 2, Częstochowa 1982, s. 11.
10. Ziemowit Miedziński, Apel jasnogórski, „Hejnał Mariacki” 1987, nr 7, s. 10.
11. Odnowione Przymierze. Pamiątka Ślubów Narodu na Jasnej Górze 26 sierpnia 1956 roku, Londyn 1956, s. 50;
Jasnogórskie Śluby Narodu 26 sierpnia 1956. roku w 300 rocznicę obrania Matki Bożej Królową Polski. Jednodniówka, Częstochowa-Jasna Góra 1956, s. 46-47.
12. Karol Kard. Wojtyła, Oto Matka twoja. Jasna Góra-Rzym 1979, s. 324.
13. Tamże, s. 335.
14. Jan Siedlecki ks., Śpiewnik kościelny, wyd. 39, pod red. K. Mrowca CM, Kraków 1994, s. 345.
15. Tamże, s. 344.
16. Tamże, s. 345.
17. Konstancjusz Kunz OSPPE, Modlitewnik jasnogórski, wyd. 5, Częstochowa 1998, s. 673.
18. Tamże, s. 674-675.
19. Tamże, s. 645-646. 20 AJG 3073, ss. 56, 66, 78, 98; 3074, ss. 251, 278, 304; 3075, s. 351; 3076, ss. 307, 311, 343, 363, 398; 3562, ss.103, 272, 318; 3003, s. 128.
20. Por. Kronika udziału paulinów w peregrynacji, AJG 4384, ss. 137, 152, 153, 158 nn.
21. Por. Stefan Kardynał Wyszyński Prymas Polski, Jestem przy Tobie... (Apele jasnogórskie). Miejsce Piastowe -Struga Warszawska 1983, s. 17-117; tegoż. Wszystko postawiłem na Maryję, Warszawa 1998, s. 197-204.
22. Stefan Kard. Wyszyński Prymas Polski, Apel jasnogórski 14 VIII 1962, Biblioteka Maryjna na Jasnej Górze, mps, s. l n.
23. List pasterski biskupów polskich na uroczystość Świętej Rodziny w ósmym roku Wielkiej Nowenny, w: Listy pasterskie Episkopatu Polski 1945-1974, Paris 1975, s. 379.
24. List pasterski biskupów polskich na rozpoczęcie ostatniego roku Wielkiej Nowenny, 12 marca 1965 roku, w: tamże, s. 396.
25. W niewolę Maryi za wolność Kościoła, 3 maja 1966 r. na Jasnej Górze, mps. Biblioteka Maryjna, s. 5-10.
26. Gody Tysiąclecia na Jasnej Górze, 3 maja 1966 r., mps, s. 118-132.
27. Jan Paweł II, Na ziemi polskiej, Libreria Editrice Vaticana 1979, s. 139-140.
28. Tegoż, Pokój tobie, Polsko! Ojczyzno moja! Znów na polskiej ziemi, Libreria Editrice Vaticana 1983, s. 75-76.
29. Biskupi polscy ogłaszają otwarcie Roku Świętego, 19 października 1975, w: Listy Pasterskie Episkopatu Polski 1945-1974, Paris 1975, s. 768.
30. List Episkopatu na uroczystość Chrystusa Króla, Wezwanie na Rok Święty, 19 października 1973 roku, w: tamże, s. 765.
31. Na Nowy Rok Boży i rozpoczęcie przygotowań do jubileuszu 600-lecia obrazu Matki Bożej w Częstochowie, 19 listopada 1975, w: Listy pasterskie Prymasa Polski oraz Episkopatu 1975-1981, Paris 1988, s. 232.
32. List Episkopatu Polski: Sześć wieków królowania Maryi w Polsce poprzez Jasnogórski Obraz, 19 lutego 1976 roku, w. tamże, s. 244.
33. Por. List do polskich rodzin przygotowujących się do nawiedzenia kopii Obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej, 15 sierpnia 1978, w: tamże, s. 106-111.
34. Nawiedzenie rodzin przez kopię Obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej przed Jubileuszem 600-lecia, mps, Częstochowa 1978, s. 24.
35. Jan Paweł II, Bądź z nami w każdy czas. Modlitwa za ojczyznę, Libreria Editrice Vaticana 1983, s. 7-103.
36. Por. Jan Paweł II, Na ziemi polskiej, s. 93-95,139-142.
37. Por. tegoż. Pokój tobie, Polsko! Ojczyzno moja!, s. 75-80.
38. Por. tegoż. Do końca ich umiłował. Trzecia wizyta duszpasterska w Polsce 8-14 czerwca 1987 roku, Libreria Editrice Vaticana 1987, s. 182-187.
39. Il giovani e il Papa. Insieme. Częstochowa ‘91 Giornata Mondiale della Gioventu. Częstochowa 14-15 agosto 1991, Guida del Pellegrino, ss. 198-199; por. Spotkanie Jana Pawła II z młodzieżą świata. Jasna Góra 14-16 VIII 1991 r., Olsztyn 1991, s. 40-44.
40. Marian Duda ks., W Światowy Dzień Młodzieży jako szansa ewangelizacji, w: W Światowy Dzień Młodzieży, Częstochowa 1991, Materiały duszpasterskie. Kościelny Komitet Organizacyjny, Częstochowa 1991, s. 11.
41. Il giovani e il Papa, ss. 207, 33, 67, 103, 137, 171.
42. Por. Jan Pach OSPPE, W wieczornej godzinie łaski. Apele Jasnogórskie, Warszawa 1999, s. 9-161; por. Zachariasz Sz. Jabłoński OSPPE, W godzinie apelu, Częstochowa 1999, s. 23-153

Płatek Józef Stanisław, paulin, były generał Zakonu (1978-1990), dr teologii moralnej i wykładowca teologii moralnej i spowiednictwa w Wyższym Seminarium Duchownym OO. Paulinów w Krakowie (pet 1966 r.) i Instytucie Teologicznym XX. Misjonarzy w Krakowie (1969-1975); autor 8 książek oraz 90 artykułów popularnonaukowych z zakresu teologii moralnej, duchowości, historii Jasnej Góry i kultury muzycznej.

Artykuł opublikowany w: Rycerze Jasnogórskiej Bogarodzicy. Etos Jasnej Góry – rycerska tradycja i posłanie. Pr. zb. pod red. o. dr hab. Andrzej Napiórkowskiego, paulina. Częstochowa-Jasna Góra. 2001, ss. 97-107.

źródło: www.jasnagora.com